Diz ağrısı farklı hastalıkların belirtisi olabilir, ağrının sebebi mutlaka kireçlenme değildir.
 Diz ağrınız veya hareket kısıtlılığınız varsa, sporcu dizi gibi basitçe aşırı kullanma yada zorlamaya mı bağlı yoksa kireçlenme (osteoartrit) başlangıcı mı yaşadığınızı belirlemek için bir uzmana başvurmak gerekir.
Aşağıda diz kireçlenmesi ile ilgili genel bilgiler yer almaktadır. 

     Dizin yapısı 
     Diz kireçlenmesi; tanımlama 
     Belirtiler
     Risk faktörleri
     Diz kireçlenmesini hangi doktor(lar) tedavi eder?
     Teşhis yöntemleri 
     Yürüyüş ve diğer egzersizler yararlı mı ?
     Yardımcı olabilecek egzersizler var mı?
     Tedavide kullanılan yöntemler 
     Cerrahi tedavi hangi koşullarda kimlere ?

Dizin yapısı 

Diz eklemi, temel hareketi eğilme ve doğrulma olan bir menteşe eklemi olarak düşünülebilir. Bu yüzeyler aslında birbiri üzerinde kaydığı ve döndüğü için basit bir menteşe ekleminden daha karmaşıktır. Diz eklemi üç kemikten oluşur femur (uyluk kemiği), tibia (kaval kemiği)  ve patella (diz kapağı).
Diz oluşturan bu 3 kemik, eklem kıkırdağı adı verilen pürüzsüz ve parlak bir tabaka ile kaplıdır Bu kemikler hem uyluk ve baldıra tendonlarla bağlanır ve hem de birbirlerine güçlü bağlar ile tutunmaktadır. Sağlıklı bir dizde, tüm bu yapılar dizin alt bacağı düzgün bir şekilde bükülmesini ( fleksiyon)  ve uzatmasını ( ekstansiyon) sağlamak için birlikte çalışır.

Diz, üç ana bölümden oluşur: iç eklem yüzeyi , dış eklem yüzeyi  ve diz kapağı uyluk kemiği arası eklem yüzeyi . Diz ekleminin iç ve dış yüzeyleri arasında iç ve dış menisküs, yarımay şeklinde önden arkaya uzanarak eklem kıkırdağını destekler. Uyluk ve kaval kemikleri diz ekleminde  ön çapraz bağ ve arka çapraz bağ ile birbirine bağlıdır. Diz eklemini oluşturan tüm bu yapılar eklem kapsülü yada kılıfı adı verilen ve dizi 360 derece saran bir yapıyla çevrelenmiştir. Bu kılıfın içindeki boşlukları sinovya adı verilen ince bir eklem zarı tabakası döşemektedir. Bu zarın ana görevi diz eklem sıvısını üreterek, kıkırdak yüzeylerin pürüzsüz çalışması ve kıkırdağın beslenmesine katkıda bulunmaktır. Tüm bu yapılar dizin güçlü, dengeli ve sağlıklı çalışmasını sağlar. 

Diz kireçlenmesi; tanımlama

Diz kireçlenmesi, yani gonartroz ( latince genu: diz  ve arthrosis: bozulma, harabiyet) eklem kıkırdağının aşınması ve harabiyeti sonucu eklem ağrısı ve hareket güçlüğü şeklinde ortaya çıkan karmaşık bir hastalıktır. Kireçlenme, halk arasında kullanılan çok da doğru olmayan bir ifade olup hastalığın son döneminde eklem kenarlarında oluşan kemik çıkıntılarını ve hareketsizliği tanımlar. 
Diz kireçlenmesi, eklem kıkırdağına ek olarak menisküsler, eklem zarı, eklem sıvısının yapısı gibi ve hatta ilerleyen dönemlerde diz çevresi kaslarını da etkileyen, erken dönemlerden son döneme dek yıllar süren bir hastalıktır. 
Kireçlenme ile sonuçlanan bir dizde, kemikler arasındaki boşluk azalırbu  kemiklerin yüzeyini kaplayan parlak ve pürüzsüz kıkırdağın kaybı nedeniyle oluşur. 

Diz kireçlenmesi nedenleri 

Dizde kıkırdak kaybı ve kireçlenmenin  farklı nedenleri vardır. 

1- Osteoartrit ( besit eklme kireçlenmesi) en yaygın olanıdır ve bu,  sırasıyla kıkırdak, menisküs, bağlar, tendonlar, kas ve hatta kemiklerin kendisinin bozulması nedeniyle tüm diz ekleminin işlev bozukluğuna uğramaya başlamasıyla ortaya çıkar. Osteoartritgörülme sıklığı yaşla birlikte artar ve en sık 50 yaş ve üzeri kişilerde görülür. Basitçe dizin yaşlanması olarak tanımlanabilir.
2-Romatizmal hastalıklara bağlı diz kireçlenmesi: Romatoid artrit, sedef hastalığı veya lupus gibi durumlar, iltihaplı eklem hasarına  neden olabilen bağışıklık sistemi bozukluklarıdır. Bu hastalıklar yalnızca eklemleri etkilemekle kalmaz, aynı zamanda akciğerler ,böbrekler, göz, cilt  gibi bağ dokusu içeren tüm organları da etkileyebilir ve hem genç hem de yaşlı hastalarda görülebilir. 
3- Diz travmalarına bağlı kireçlenme: Özellikle, eklemi içeren eklem kıkırdağında kırıklar yada çökmeler gibi hasarlara neden olan kazalarda, uzun dönemde diz kireçlenmesi görülebilir. Bu nedenle, özellikle eklem kıkırdağını ilgilendiren kırıklarda” iyi “değil “mükemmel” bir cerrahi şarttır. 
4- Mikrobik eklem iltihapları: Sıklıkla çocuklarda,  daha az erişkinlerde görülen mikrobik eklem iltihapları saatler içinde, bakterilerden salgılanan toksinlerle eklem kıkırdağının geri dönmeyen hasarına yol açar. Acil bir durumdur, teşhis ve tedavi süratle yapılmalıdır. 
5- Diğer nedenler: Yukardakilere ek olarak, diz içi tümörler, ilaçlara bağlı kıkırdak erimelerine bağlı durumlar, bazı hormonal ve metabolik hastalıklar gibi çok farklı durumda eklem kıkırdağı hasar görebilir ve sonuçta kireçlenme oluşabilir. 

Belirtiler 

Belirtiler arasında diz ekleminde ağrı, sertlikve şişlik sayılabilir. Bu şikayetler genellikle günlük işlevlerin ( yürüyüş, merdiven inip çıkma, günlük işler)  azalmasına ve kas güçsüzlüğüne yol açar. Zayıflamış kaslar, diz kontrol yeteneğinin azalmasına yol açarak dizde kayma boşalma hissi oluşmasına neden olur .
Bazen hastalar dizlerini büküp açarken dizlerinde bir takılma veya gıcırdama hissederler. 
Genellikle, uzun mesafe yürüme, uzun süre ayakta durma veya merdiven çıkma gibi aktivitelerle diz eklemine yük bindirmek kireçlenme ağrısını daha da kötüleştirir. İlerleyen dönemlerde ağrı otururken, uzanırken veya uyurken bile ortaya çıkabilir. Ağrı, dizin herhangi bir yerinde hissedilebilir, ancak sıklıkla iç eklem yüzeyi ve kapak-uyluk arası yüzeyde hissedilir. Kıkırdak özellikle diz ekleminin bir tarafında daha çok aşındığından,hastalar dizlerinin daha çarpık hale geldiğini fark edebilirler.

Eklem romatizması vakalarında diz artriti belirtileri değişiklik gösterebilir. Romatoid artritte, sertlik genellikle sabahları çok daha kötüdür ve gün ilerledikçe düzelir. Ağrı ve sertlik aslında eklemlerin hareketiyle gün içinde azalabilir. Özellikle romatizmal kökenli kireçlenme hastalarında şişlik çok belirgin olabilir. 
Mikrobik eklem iltihaplarında ise yüksek ateş, dizde şiddetli ağrı  şişme ve yürüyememe gibi saatler içinde başlayan gürültülü bir tablo söz konusudur 

Diz kireçlenmesine neden olan risk faktörleri

1.    İleri yaş : Yaş, eklem harabiyeti açısından en önemli risk faktörlerinden biridir. Ancak, kireçlenmenin yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu olmadığını ve birçok yaşlı insanın diz ağrısı şikayeti olmadan hayatlarını sürdürdüğünü unutmamak gerekir. Yaşlanma ile birlikte kireçlenmeye eğilim yaratan genetik bir faktör de ( örenğin ailede benzer hastalıklar bulunması) olduğunu düşünmekteyiz.
2.    Aşırı kilo yada obezite: Bel ve kalça gibi diz eklemi de yük taşıyan yapılar oldukları için aşırı kiloya bağlı yüklenmeden olumsuz etkilenir. 
3.    Önceki diz yaralanmaları: Yukarda bahsedildiği gibi, diz eklemini ilgilendiren kazalar yada spor yaralanmaları
4.     Diz eklemini oluşturan kemiklerin hatalı dizilimi,dizde O yada X bacak olarak adlandırılan çarpıklıklar olması, eklemin ağırlık merkezini değiştireceği için kıkırdağın erken hasarlanmasına neden olur.  
5.    Dizleri aşırı zorlayan çalışma koşulları yada sportif aktiviteler
6.    Bir dizde kireçlenme olması ; Kireçlenmeden etkilenen bir dizinizin olması, diğer dizinizde de mutlaka kireçlenme olacağı anlamına gelmez ama bir dizinde kireçlenme olan hastaların yaklaşık yarısında diğer dizde de aynı rahatsızlık görülür. Benzer şekilde  romatizmal iltihabi diz hastalarında genellikle her iki dizde de sorunlar gelişir.

Diz kireçlenmesini hangi doktorlar  tedavi eder?

Diz kireçlenmesi, hastalığın evresine ve hastanın hayat tarzına  bağlı olarak fizik tedavi yada ortopedi uzmanı tarafından tedavi edilebilir. Fizyoterapi, tedavinin önemli bir üyesidir ve ağrınızı azaltmanıza ve hareket kabiliyetinizi artırmanıza yardımcı olmak için her zaman dikkate alınmalıdır. 
Diz ağrınız romatoid artrit, gut veya sedef hastalığı kökenli ise, veya başka bir iltihaplı artrit türünden kaynaklanıyorsa, bir romatolog görüşü de alınmalıdır. 

Diz kireçlenmesi nasıl teşhis edilir?
Diz kireçlenmesi için doğru tanı, hastalığın süresi ve evresinin değerlendirilmesiiçin hastanın şikayetleri, günlük aktivitesi ve muayenesi ile başlar .

Fizik Muayene
Doktorunuz tıbbi geçmişinizi ve semptomlarınızı soracak ve ardından şunları değerlendirmek için fizik muayene yapacaktır:

     Diz ağrısı seviyeleriniz
     Diz eklemi ve kapak uyluk arası  eklem hareket açıklığı
     Bacak kas gücü
     Eklemlerde herhangi bir şişlik veya hassasiyet olup olmadığı
     Yürüme, çömelip kalkma sırasındaki değerlendirmeler

Kan testleri( özellikle romatizmal iltihabi durumlarda) ve başlangıçta basit filmler ve daha sonra detaylı MR ve dizilim grafileri gibi ( ortoröntgenogram ) görüntüleme yöntemlerine dayanır.

Radyolojik muayeneler
Fizik muayene dizde kireçlenme  olabileceğini gösteriyorsa, tanıyı doğrulamak ve diğer rahatsızlıkları ekarte için görüntüleme testleri gerekir. 
Röntgenler, ileri evre diz osteoartriti teşhisinde çok faydalıdır çünkü eklemin kendine özgü özellikleri vardır, bunlar arasında şunlar bulunur:

Kemikler arasındaki eklem boşluğunun azalması: Kıkırdak aşındıkça, aralarındaki eklem boşluğu genellikle daralır.
Kistler: Vücut kıkırdak yıkımına tepki verirken ve eklemi stabilize etmeye çalışırken, kemikte kistler veya sıvı dolu boşluklar oluşabilir. Artan kemik yoğunluğu ve eklem yüzeylerinde düzensizlik: Kemikler artık kıkırdak tarafından desteklenmediğinde, birbiri içine geçecek sürtünme yaratacaktır. Vücut, buna karşılık daha fazla kemik dokusu üreterek yanıt verecek,  bu da kemik yoğunluğunu arttıracaktır. Bu kemiklerde nerdeyse mermer sertliğinde esnek olmayan bir yapıya neden olur.  Artan kemik dokusu, aynı zamanda  eklem yüzeylerinde düzensizliklere ve eklemde ağrılı kemik çıkıntılarına oluşmasına yol açar.

Diz kireçlenmesinde tedavi yöntemleri

 

Ağrı ve hareket kısıtlılığını gidermek için her zaman öncelikle cerrahi olmayan yaklaşımlar denenmelidir. Fizik tedavi, kilo verme, basit ağrı kesiciler, dize yapılan kortizon enjeksiyonları ağrıyı azaltmaya ve işlevi iyileştirmeye yardımcı olabilir. 

Yürüyüş ve diğer egzersizler 

Yüklenmeye yol açacağı için mantıksız görünse de, yürüyüş kireçlenmeye bağlı ağrı ve sertliği azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca, sağlıklı bir kiloyu korumanıza yardımcı olan her türlü egzersiz, eklemlerinizdeki yükleri azaltır ve bu da kireçlenmenin ilerlemesini yavaşlatabilir. Ancak, bu konuda hekime danışılarak onay alınmalıdır. Bazı hastalarda fizik tedavi uzmanı tarafından önerilecek egzersizler kireçlenme hastaları için daha uygun olabilir.
Diz kireçlenmesi için en iyisi, hastanın yaşam tarzına ve beklentilerine uygun ve günlük yaşamına entegre edebileceği egzersizlerdir. Her hasta için, ayrı ayrı değerlendirerek, güvenli olan egzersiz türünü ve miktarını belirlemek gerekir. 
Kıkırdak destekleyici suplementler 

Glukozamin
Kondroitin sülfat
Tip II kollajen 

Eklem içi enjeksiyonlar 

Kortizon enjeksiyonuna ek olarak, yapay eklem sıvısı olarak tabir edilen hyalorunik asit, PRP ( Platelet rich plazma), kök hücre, eksozomlar gibi her biri değişik etki mekanizmasına sahip ve değişik oranlarda etkinlikleri olan bir çok enjeksiyon seçeneği mevcuttur. 

Cerrahi Tedavi Yöntemleri 

Kireçlenme nedeniyle diz ekleminde ciddi harabiyeti olan ve günlük yaşamında ciddi aktivite sorunları yaşayan ileri evre diz kireçlenmesi hastaları cerrahi yöntemlerle tedavi edilir. Diz protezi ameliyatı, bu hastalarda ağrı ve işlevde önemli derecede iyileşme sağlayan başarı oranı yüksek bir tedavi yöntemidir. 

Protez ameliyatları genel olarak;  tam ( total) yada yarım (unikondiler) diz protezi olarak iki ana başlıkta değerlendirilebilir. Dizdeki kireçlenme eğer dizin iç yada dış bölümüne yada sadece diz kapağı altına sınırlı ise yarım diz protezi yapılabilir. Kireçlenmenin tüm dizde yaygın olduğu hastalarda ise total yani tüm eklemin değiştirildiği protezler uygundur. 
Protez ameliyatı klasik teknikle yada robotik olarak uygulanmaktadır. Bazı cerrahlar, robotik ameliyatların başarı oranlarını artttırmadığını öne sürmekte ve gerekli olmadığını belirtmektedirler. Bazıları ise  robotik cerrahiyi gelişmiş ve modern teknolojilerin uygulandığı cerrahi olarak tanımlamaktadır.  Adı her ne kadar “robotik cerrahi” olsa da , ameliyat aslında, cerrahın protezin ve dolayısı ile yapay dizin açılarını doğru oluşturmak için diz kemik kesilerini bir robotik kol kullanarak yapılmasını içerir. Klasik diz protezinde bu işlem mekanik kılavuzlar yardımı ile yapılırken, robotik cerrahide açılar hastanın dizine ait anatomik verilerin cerrahi öncesinde robota yüklenmesi ve böylece daha doğru açılarda protezin yerleştirilmesi hedeflenir. 
Robotik cerrahi özellikle, daha hassas ve teknik bir ameliyat olan  yarım diz protezinde daha yüksek başarı sağlamaktadır. Tam diz protezine gelince, yeterince deneyimi olan cerrahlar, robotik cerrahi olmadan ve ameliyat süresi ve maliyetini arttırmadan başarılı sonuçlar almaktadırlar.

Protez dışında uygulanan ameliyatlar:

Özellikle dizdeki kireçlenme erken evre ve dizin iç yada dış kısmına sınırlı ise, yüksek tibial osteotomi ameliyatı, ile dizilimi bozuk çarpık yerleşimli bir diz ekleminde yük dağılımı düzeltilerek, tedavi sağlanabilir. 
Ayrıca sınırlı kıkırdak kayıpları yada aşınmasına bağlı şikayeti olan hastalarda, kıkırdak yenileyici veya onarıcı ameliyatlar tercih edilebilir.